Ijken, kalibreren en verifiëren – het zijn begrippen die we vaak in de mond nemen en bij de meeste als synoniemen bekend zijn. Toch zijn er enkele opmerkelijke verschillen.
Kalibreren
Het bepalen van de afwijking van een meetinstrument, sensor, referentie…ten opzichte van een
relevante standaard.
Met deze relevante standaard bedoelen we een object waarvan op zijn beurt de afwijkingen
gekend zijn ten opzichte van gekende Nationale standaarden en waarvan dit op zijn beurt in een
eigen kalibratie- of ijkrapport kan aangetoond worden. Gebruikte standaarden dienen steeds
teruggebracht te kunnen gebracht worden qua afwijking tot de bestaande nationale standaarden.
Gezien men dit kalibreren nooit perfect kan uitvoeren, dient men dus ook een meetonzekerheid
mee te declareren die altijd een procentuele waarde is van het resultaat.
Kalibreren houdt dus in dat de grootte van de afwijking in relatie tot de “nationale” standaard
wordt vastgesteld. Als regel worden de geconstateerde afwijkingen vastgelegd in een
kalibratiecertificaat.
Bij het kalibreren worden geen ingrepen in het instrument verricht. Mocht men dit alsnog doen
(lees Justeren), vervalt sowieso elke hiervoor uitgevoerde kalibratie of ijking.
Bv We wegen een object dat in theorie 1000,0 g weegt.
De meting leert ons dat het object 999.2 g weegt met bv een meetonzekerheid van +/-
0.050% (0.5 g).
Het gewogen object zal dus een gewicht hebben van 999.2 g +/- 0.5 g of een gewicht
gelegen tussen 998.7 g en 999.7 g.
Dit impliceert dus wel dat de veronderstelde 1000.0 g in dit geval nooit inbegrepen is
Verifiëren
Verifiëren is in feite hetzelfde als kalibreren maar zonder de declaratie van de bijhorende
meetonzekerheid. Op een verificatie zie je in feite “niet” de onnauwkeurigheid op het resultaat die
bij een kalibratie ook wordt teruggevonden als de meetonzekerheid.
Gezien verificaties geen meetonzekerheden bevatten, zal men ze in het algemeen gaan
beoordelen als ijkingen met vooraf bepaalde of vastgestelde toleranties.
IJken
Een ijking is een speciale keuring die enkel mag uitgevoerd worden door instanties die hier
specifiek voor geaccrediteerd zijn door de Federale Overheid of de Nationale overheid van het
betreffende land. Een ijking is hetzelfde als een verificatie (zegt dus ook niets over
meetonzekerheden) en zal toetsen of de gevonden resultaten tussen vooraf vastgelegde uiterste
grenzen zijn gelegen.
Ijkingen worden verplicht als het gebruik van de toestellen gekoppeld is aan commerciële
doeleinden (wettelijke voorschriften).
Alle meetapparatuur die commercieel gebruikt wordt, moet regelmatig geijkt worden om er zeker
van te zijn dat de metingen nog aan de wettelijk gestelde eisen (specificaties) voldoen.
Het vaststellen of een meetinstrument, referentie of anderszins geheel voldoet aan de op dat
moment geldende wettelijke voorschriften. Het resultaat van een ijking is een waardeoordeel:
goedgekeurd of afgekeurd.
Een ijking zegt niets over de bijhorende meetonzekerheden en beoordeelt enkel of het gevonden
resultaat gelegen is tussen een vooraf opgelegde tolerantie.
Beoordelingen van kalibraties zijn dan ook altijd meer zeggend dan deze van ijkingen omdat
ijkingen geen rekening houden (ze ook standaard niet meegeven) met de toegepaste
nauwkeurigheden (meetonzekerheden).
Let wel op, als normen klassen opleggen voor de resultaten, kan het van norm tot norm
verschillen of hierbij de bijhorende meetonzekerheden al dan niet meer in rekening gebracht zijn
voor de bepaling van de klasse. Dit is ook vaak norm specifiek.